Σε πόσα μέρη διαιρείται το μυστικό νόημα των Γραφών της Εκκλησίας;

Κατά τους Θεολόγους της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας το μυστικό νόημα των Γραφών διαιρείται σε:

α Αλληγορικό
β Αναγωγικό και
γ Ηθικό, δηλαδή Τροπολογικόν

Διότι, καθώς είναι τρεις οι θεολογικές αρετές, δηλαδή: α’ Πίστη, β’ Ελπίδα και γ’Αγάπη, τρία είναι καί τά μυστικά νοήματα. Τό Αλληγορικό αποδίδεται στήν πίστη, το Αναγωγικό στην Ελπίδα, και το Ηθικό ή Τροπολογικό στην Αγάπη.

Αναγωγικό είναι όταν οι λόγοι και οι λέξεις της Γραφής εξω από το νόημα του γράμματος σημαίνουν κάτι άλλο, που αρμόζει στην αιώνια ζωή, ή στην θριαμβεύουσα Εκκλησία, την οποια ελπίζουμε στη μέλλουσα ζωή. Διότι τώρα η Εκκλησία μας λέγεται στρατευόμενη, αφού πολεμείται από αόρατους εχθρούς, δηλαδή τους διαβόλους και από ορατούς εχθρούς, τους τυράννους, τους ασεβείς και τους αιρετικούς. Γιά παράδειγμα, ο ψαλμός του προφητάνακτος Δαβίδ: «Οίς ώμοσα εν τη οργή μου, ει είσελενσονται εις τήν κατάπαυσίν μου»- Ορκίστηκε, λέγει ο Κύριος, να μην μπουν οι μη πιστεύσαντες εκείνοι παρήκοοι και σκληροκάρδιοι Εβραίοι στήν γη της Επαγγελίας, τήν Παλαιστίνη• κατά τό γράμμα εννοείται «στή γη της Παλαιστίνης», αλλά αναγωγικώς εννοείται «στην αιώνια ζωή», η οποια είναι η αληθινή ξεκούραση.

Αλληγορικόν είναι όταν οι λέξεις της Γραφής, εξω από το νόημα του γράμματος, σημαίνουν κάτι άλλο που αρμόζει στην Πίστη ή στην πολεμούμενη Εκκλησία. Για παράδειγμα, ο Αβραάμ είχε κατά το γράμμα «δύο Υιούς, έναν από την δούλη Άγαρ, τον Ισμαήλ και έναν από την ελευθέραν Σάρραν, τον Ισαάκ». Αλληγορικώς ο Αβραάμ σημαίνει «τον Θεό ο όποιος έχει δύο Υιούς, τούς Ιουδαίους εκ της Συναγωγής και τους Χριστιανούς εκ της Εκκλησίας» οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί οι οποιοι είναι στην ελευθερία της χάριτος του Χρίστου και οι Ιουδαίοι είναι στη δούλευση και δούλωση του τύπου του Μωσαϊκού Νόμου. Έτσι το αλληγοροποιεί και ο απόστολος Παύλος στην προς Γαλατάς επιστολή (δ’ 22-26).

Ηθικό είναι όταν οι λόγοι της Γραφής, έξω από το νόημα του γράμματος, σημαίνουν κάτι άλλο, που αρμόζει στην καλή διάθεση των ηθών• δηλαδή στα έργα της αγάπης, σαν εκείνο που λέει ο Θεός στο Δευτερονόμιο: «Ου φιμώσεις βουν αλοώντα», δηλαδή μη βάνεις τίποτε έμπόδισμα στο στόμα του βοδιού, όταν αλωνίζει. Αυτό, κατά το Γράμμα εννοείται «για τα βόδια», αλλά ηθικώς εννοείται για «τους διδασκάλους», οι όποιοι δεν εμποδίζονται, όταν διδάσκουν τον λαό, να τρέφονται από τα εκκλησιαστικά πράγματα και εισοδήματα. Έτσι και ο απόστολος το ερμηνεύει στην προς Κορινθίους Α’ επιστολή του (θ’9).

Μετά τα ανωτέρω το νόημα της Γραφής είναι τετραπλό: α) κατά το Γράμμα β) κατά το Αλληγορικό γ) κατά το Αναγωγικό και δ) κατά τό Ηθικό

Και αυτά τα τέσσερα φανερώνονται με το όνομα Ιερουσαλήμ, η όποια κατά το Γράμμα σημαίνει τον τόπο της Παλαιστίνης, αλληγορικώς σημαίνει την στρατευόμενη Εκκλησία μας, αναγωγικώς σημαίνει την θριαμβεύουσα Εκκλησία μας, ηθικώς σημαίνει την ψυχή στήν παρούσα πρόσκαιρο ζωή.
Αυτά τα τέσσερα τα βρίσκεις στην προς Γαλατάς επιστολή του αποστόλου Παύλου, στην οποια λέγει «ο Αβραάμ δύο Υιούς έσχεν», ιδού το Γράμμα, και αλληγορών αυτούς λέγει «αύται εισίν αι δύο Διαθήκαι» και πάλι αναγωγικώς λέγει «η δε άνω Ιερουσαλήμ» και πάλιν διά το Ηθικόν λέγει «ώσπερ τότε ο κατά σάρκα γεννηθείς εδίωκε τον κατά το πνεύμα, ούτω και νυν» και τα έξης.

πηγή: περιοδικό «Βοανεργές» τεύχος 37