Η υπερηφάνεια και η υποκρισία καταστρέφουν, ενώ η ταπείνωση και η συγνώμη σώζουν (Κυριακή Τελώνου και Φαρισαίου)

Η παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου (Λουκ. 18, 9-14) – Η υπερηφάνεια και η υποκρισία καταστρέφουν, ενώ η ταπείνωση και η συγνώμη σώζουν   

Μιχαήλ Χούλη, Θεολόγου

Σε μερικούς, από τους ακόλουθους ίσως του Ιησού, οι οποίοι: (α) πίστευαν με υπερηφάνεια ότι ήσαν άγιοι, (β) είχαν εσφαλμένη βεβαιότητα για την ευσέβεια και δικαιοσύνη τους, (γ) είχαν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, στην ατομική τους πνευματικότητα και αξιομισθία και όχι στη χάρη του Θεού, και (δ) περιφρονούσαν τους άλλους ως ανάξιους και αμαρτωλούς, είπε κάποτε ο Ιησούς την εξής παραβολή: «Δύο άνθρωποι ανέβηκαν στο ναό (πάνω στο όρος Μορία, όπου ήταν κτισμένος) για να προσευχηθούν. Ο ένας ήταν Φαρισαίος και ο άλλος τελώνης. [Ο πρώτος έφτασε εκεί για να αυτοπροβληθεί και ο δεύτερος κατέφυγε εκεί για να συγχωρεθεί. Το περιστατικό θυμίζει έντονα την ιστορία με τον Κάιν και τον Άβελ, που οργάνωσαν στην Π.Δ. θυσία στο Θεό, με διαφορετικά ο καθένας όμως αισθήματα: μίσους και αγάπης αντίστοιχα. Τελώνες ήταν εκείνοι που εισέπρατταν τους φόρους για λογαριασμό των Ρωμαίων και, επειδή συνήθως ήταν άδικοι και κατάκλεβαν τον λαό, τους μισούσαν και τους θεωρούσαν μεγάλους αμαρτωλούς]. Ο Φαρισαίος [οι Φαρισαίοι ήταν συγκεκριμένη θρησκευτική ομάδα την εποχή του Χριστού, ζητούσαν με κάθε σχολαστικότητα και λεπτομέρεια την τήρηση του Μωσαϊκού Νόμου, και υποτιμούσαν τους άλλους, τους οποίους θεωρούσαν αμαρτωλούς] στάθηκε επιδεικτικά [όρθιος, αταπείνωτος και με το κεφάλι ψηλά. Γι’ αυτό άλλωστε ανέβηκε στο ναό, ώστε ο πολύς ο κόσμος που βρισκόταν εκεί να θαυμάσει την ‘ευλάβειά’ και το είδωλό του] κι έκανε την εξής προσευχή σχετικά με τον εαυτό του [και προς τον εαυτόν του, όχι προς το Θεό]:

“Θεέ μου, σ’ ευχαριστώ [συγχαίρει με αυθάδεια τον εαυτόν του στην ουσία, καθότι όπως νομίζει τα έχει όλα τέλεια και είναι μοναδικός] που εγώ δεν είμαι σαν τους άλλους ανθρώπους [δεν λέγει ότι ‘Εσύ με έκανες έτσι Θεέ μου’, αλλά από ματαιοδοξία λέγει ‘Εγώ είμαι όπως είμαι’, με τις δικές μου δηλαδή δυνάμεις], άρπαγας, άδικος, μοιχός ή και σαν αυτόν εδώ (περιφρονητικά μιλάει) τον τελώνη [αντί να προσευχηθεί για τον τελώνη, αντίθετα πιστεύει πως ο ίδιος ανήκει σε υψηλότερη αξιολογική κλίμακα σε σχέση με όλους τους υπολοίπους, και ότι είναι ο μόνος ενάρετος, ενώ οι άλλοι ένοχοι]. Εγώ νηστεύω δύο φορές την εβδομάδα (Δευτέρα και Πέμπτη, ως περισσεύουσα αξιομισθία) και δίνω το δέκατο απ’ όλα (ακόμα και από τα ευτελή, που δεν είμαι υποχρεωμένος) τα εισοδήματά μου” [δηλαδή δεν προσεύχεται για να βρει έλεος από τον Θεό, αλλά λόγω της μεγαλορρημοσύνης του πιστεύει ότι ο Θεός είναι και οφειλέτης του, αφού τα έργα του Φαρισαίου είναι πάνω από τα όρια που ζητάει ο θείος νόμος]. Ο τελώνης, αντίθετα, στεκόταν πολύ πίσω (από το θυσιαστήριο των ολοκαυτωμάτων) και δεν τολμούσε (επειδή θεωρούσε εαυτόν ανάξιο, όχι μόνο τα χέρια του αλλά) ούτε και τα μάτια του να σηκώσει στον ουρανό. Χτυπούσε συνεχώς το στήθος του (ως έδρα της συνειδήσεως) και (με κατάνυξη καρδίας και λυγμούς) επαναλάμβανε (με βραχεία προσευχή): “Θεέ μου, σπλαχνίσου με και συγχώρησέ με τον αμαρτωλό”. Σας βεβαιώνω, καταλήγει ο Ιησούς, πως αυτός (ο περιφρονημένος τελώνης) έφυγε για το σπίτι του αθώος και συμφιλιωμένος με το Θεό, ενώ ο άλλος όχι. [Δεχόμενος με ταπεινοφροσύνη τα εχθρικά βέλη, το όνειδος και τις κατηγορίες του εγωιστή Φαρισαίου, και ομολογώντας την αμαρτωλότητά του, σβήστηκαν από το Θεό τα αμαρτήματά του, και έφυγε από το ναό δικαιωμένος]. Γιατί όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί (θα κατακριθεί και αποδοκιμασθεί), κι εκείνος που τον ταπεινώνει θα υψωθεί (θα τιμηθεί και δικαιωθεί)».

Με την συγκεκριμένη παραβολή ο Ιησούς μάς διδάσκει με ποιον τρόπο οφείλουμε να προσευχόμαστε και ποια στάση ζωής να κρατάμε στη σχέση μας με το Θεό και τους συνανθρώπους μας, ώστε να ωφελούμαστε από την προσευχή και να μην κατακριθούμε.  Ο Θεός βλέπει και κρίνει τη διάνοια και τα μυστικά της καρδίας, όχι μόνο τα λόγια μας. Και μετατρέπει το κακό σε καλό και σε σωτηρία ψυχών, αφού και ο άδικος και αμαρτωλός τελώνης δικαιώθηκε, ενώ ο «άψογος» και «ενάρετος» Φαρισαίος ένεκα της μεγαλαυχίας του κατακρίθηκε. Διότι αν και ο τελώνης υπήρξε χειρότερος από πολλούς ανθρώπους της εποχής του, εν τούτοις η διάθεσή του είχε όντως μεταμεληθεί. Και η σχεδόν μονόλογη αλλά καρδιακή προσευχή του, σε συνδυασμό με την μεγάλη ταπείνωσή του (θεωρούσε εαυτόν ως τον ελάχιστο των ανθρώπων, και δεν ενδιαφερόταν για τα ξένα σφάλματα), τον οδήγησαν στην καθαρότητα ψυχής και στην άφεση αμαρτιών από τον καρδιογνώστη Κύριο. Αντίθετα ο διάβολος μετατρέπει το καλό σε πονηρό, και αυτό το βλέπουμε στο παράδειγμα του Φαρισαίου της παραβολής. Διότι πράγματι, ο Φαρισαίος δεν ήταν κακός, άδικος ή μοιχός. Η αλαζονική υψηλοφροσύνη του όμως, η άδικη κατά των άλλων καταλαλιά του, και η καταφρόνηση των ομοίων του, μετέτρεψε τα καλά που είχε σε ολέθρια κακά και έχασε την χάρη του Θεού.

Τον εαυτό μας λοιπόν να ελέγχουμε και όχι την υποτιθέμενη κακή διαγωγή των άλλων, διότι τα φαινόμενα συχνά απατούν. Την υπερηφάνεια να μισούμε και την ταπείνωση να επιζητούμε. «Χώμα είσαι και στο χώμα θα επιστρέψεις» (Γέν. 3,19), να σκεπτόμαστε. Η ταπεινότητα είναι η ρίζα και το θεμέλιο των αρετών, το θησαυροφυλάκιο της αξίας των καλών έργων. Η καύχηση καταστρέφει όλες τις αρετές και ό,τι καλό έχουμε καταφέρει. Όχι στην κενοδοξία, δια της εξωτερικής μορφής, των λόγων, και του βαδίσματός μας. Όλα τα καλά και τα ταλέντα είναι δώρα Θεού και τάλαντα εξ Αγίου Πνεύματος. Δεν είναι δικά μας κατορθώματα, αλλά της θείας Χάριτος. Λίγο πριν το τέλος της Θείας Λειτουργίας, ο ιερέας προσεύχεται εξάλλου ως εξής: «πάσα δόσις αγαθή και παν δώρημα τέλειον, άνωθεν εστί καταβαίνον, εκ σου, του Πατρός των φώτων». Ο Θεός επομένως «υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν» (Ιακώβου 4,6). Άλλωστε πολλές φορές η ταπείνωση και ειλικρινής μετάνοια υπερκαλύπτουν ακόμη και την έλλειψη νηστειών, ελεημοσυνών και αγαθών έργων, ενώ πολλών ετών αδικίες εξαφανίζουν. Και ταπεινοφροσύνη υπάρχει εκεί που κάποιος, ενώ είναι πράγματι σπουδαίος σε έργα, εν τούτοις τίποτα για τον εαυτόν του δεν φαντάζεται ότι είναι.

Πολύ εύστοχα λοιπόν η Εκκλησία προβάλλει κατά την πρώτη Κυριακή του Τριωδίου το παράδειγμα του μετανιωμένου τελώνη και το αντιπαράδειγμα του υψηλόφρονος Φαρισαίου, για να μας διδάξει ότι η εγωιστική και θρησκευτική αυτάρκεια καταστρέφει και αποπνευματώνει τον άνθρωπο, ενώ το ταπεινό φρόνημα συμφιλιώνει Θεό και άνθρωπο, και άνθρωπο με συνάνθρωπο, αφού είναι και η αρχή της υγιούς κοινωνικότητας. Τελικά δεν σώζουν η προσωπική μας καταξίωση, οι σπουδαίες ίσως ικανότητές μας και η ψευδαίσθηση της αυτοϊκανοποίησης, παρά η υγιής αυτοσυνειδησία και αυτοκριτική, η συναίσθηση της αμαρτωλότητάς μας, η προσευχή και η συγνώμη που ζητάμε, το απύθμενο έλεος του Θεού. Τέτοιου είδους θεραπευμένη συνείδηση, όταν ομολογείται και φανερώνεται στην πράξη, αγαπά ο Θεός, και παρέχει την εύνοιά Του και την απόλαυση των άνωθεν δωρεών, διότι δια της θείας δυνάμεως και αγαθότητας μετατρέπει με την μετάνοια και εξομολόγηση το πονηρό σε αγαθό, την κακία σε αρετή, και το ευτελές σε πνευματική αξία.

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ:

• ‘Ερμηνεία των τεσσάρων ευαγγελίων’, Βαρθολομαίου Γεωργιάδου, (+)επισκόπου Κορίνθου, εκδ. Δημιουργία, Αθ. 1992
• ‘Κυριακοδρόμιο’, εκδ. Άρτος Ζωής, Αθ. 2011
• ‘Υπόμνημα εις το κατά Λουκάν Ευαγγέλιον’, Π.Ν. Τρεμπέλα, εκδ. Ο Σωτήρ, Αθ. 1995