Παναγία η Παλιανή: Η «Κρητικιά Μυρτιδιώτισσα» – 24 Σεπτεμβρίου

Παναγία η Παλιανή: Η «Κρητικιά Μυρτιδιώτισσα» – 24 Σεπτεμβρίου

«Ασθενούντων επίσκεψις, δαιμονώντων εκλύτρωσις, θλιβομένων μέγιστον παραμύθιον, Παληανή Αειπάρθενε, σαφώς αναδέδειξαι, ως ελέους θησαυρός δια τούτο προστρέχομεν, μετά πίστεως, τη Μονή σου και βοώμεν Συ Κρητών καύχημα μέγα και ταχυτάτη βοήθεια».

Η Ιερά Μονή Παλιανής είναι γυναικείο μοναστήρι, σταυροπηγιακό, στο Ηράκλειο Κρήτης, που υπάγεται στο Δημοτικό διαμέρισμα Βενεράτου. Η θέση του είναι σε υψόμετρο 280 μ. και σε γραφικό τοπίο. Δεν είναι κοινοβιακή. Οι μοναχές που ζουν στη μονή αποζούν από τις εργασίες τους, κεντώντας υφάσματα, κουβέρτες και υπάρχει διαρκή έκθεση με πλεκτά και κεντήματα. Ο κεντρικός ναός είναι τρίκλιτη βασιλική,το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Το νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στους Τρεις Ιεράρχες και το βόρειο στον Άγιο Παντελεήμονα. Αριστερά βρίσκεται το παρεκκλήσι των Αγίων Αποστόλων. Είναι από τα παλαιότερα μοναστήρια της Κρήτης και ανάγεται στην πρώτη βυζαντινή περίοδο.

«Η Εικών σου η άχραντος τη μυρσίνη οικήσασα ταύτην εχαρίτωσε πολλοίς θαύμασι και ζωηφόρω σου χάριτι…»
«Το γαρ θείον Αυτής (της Θεοτόκου) εκτύπωμα εν δένδρω μύρτον οικείν ηρετήσατο και του φυτού τοις κλάδοις χάριν δέδωκεν ώστε πάντες εκπλήττεσθαι».

Κυρίαρχο ρόλο στη λατρευτική παράδοση της Μονής Παλιανής διαδραματίζει η «αγία μυρτιά της Παλιανής». ένα αιωνόβιο δέντρο που βρίσκεται παράλληλα με το ναό δίπλα σε πηγή που διατηρείται μέχρι σήμερα και ονομάζεται από τις μοναχές » καβούσι» στο Ν.Δ. τμήμα του μοναστηριού. Η εικόνα της Παναγίας βρίσκεται πάντα στο ειδικό εικονοστάσι, στον κορμό του δέντρου και το καντήλι της μυρτιάςανάβει συνέχεια! Η «Αγία Μυρτιά», όπως αποκαλείται από τις μοναχές, γιορτάζει ξεχωριστά απ’ το ναό. Καθιερώθηκε δηλαδή ειδική γιορτή για την Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα, στις 24 Σεπτεμβρίου. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ευλογία των άρτων γίνεται κάθε χρόνο κάτω από το ιερό αυτό δέντρο και ως τράπεζα χρησιμοποιείται ένα αρχαίο κιονόκρανο! (Προέρχεται από την πρωτοχριστιανική βασιλική). Τα πιο χαμηλά κλαδιά του έχουν εντελώς απογυμνωθεί από τα φύλλα του. Τα κόβουν οι προσκυνητές της Παλιανής. Άλλοι κατασκευάζουν φυλαχτά, άλλοι τα κρεμούν στα εικονοστάσια τους. Η λατρεία της «Αγίας Μυρτιάς» αποτελεί επιβίωση πανάρχαιων λατρευτικών συνηθειών και πιο συγκεκριμένα της λατρείας των ιερών δέντρων της Μινωικής θρησκείας. Το ιερό δέντρο της Παλιανής αποτελεί επίκεντρο της λατρείας ιδιαίτερα κατά τη περίοδο του 15ης Αυγούστου. Κάθε απόγευμα όλες οι μοναχές κάνουν παρακλήσεις κάτω από την Αγία Μυρτιά και προσεύχονται. Η τελετουργία αυτή αποκτά μια ξεχωριστή σημασία για τα δεδομένα της Ορθόδοξης Χριστιανικής παράδοσης. Η υπαίθρια τελετουργία κάτω από το ιερό δέντρο είναι φαινόμενο ίσως και μοναδικό για τα εκκλησιαστικά δεδομένα. Αλλά και ξεχωριστά κάθε μοναχή θεωρεί ότι ανάμεσα στα καθήκοντα της συμπεριλαμβάνεται και η τακτική προσευχή κάτω από την Αγία Μυρτιά. Οι μοναχές κόβουν το κλαδιά του δέντρου και σχηματίζουν με αυτά μικρούς σταυρούς. Ένας τέτοιος σταυρός θεωρείται ότι περικλείει θαυματουργές ιδιότητες και μπορεί να ακούσει κανείς στην Παλιανή αναρίθμητες σχετικές παραδόσεις. Τα τελευταία χρόνια οι πιο χαμηλοί κλώνοι του δέντρου έχουν εντελώς απογυμνωθεί από φύλλα τα οποία κόβουν και παίρνουν μαζί τους οι προσκυνητές. Στον κορμό έχει τοποθετηθεί εικονοστάσι και δίπλα του μπορεί να δει κανείς άφθονα αφιερώματα, τα οποία είτε αφήνουν στον κορμό είτε κρεμούν στα κλαδιά του δέντρου.

H aγια-Mυρτιά στο βυζαντινό μοναστήρι της Παναγίας Παλιανής στο χωριό Bενεράτο, νομός Hρακλείου. O κορμός του ιερού ιαματικού δέντρου, στα κλαδιά του οποίου οι πιστοί κρεμούν αφιερώματα, προστατεύεται με περίφραξη (Nίκος Ψιλάκης, «Mοναστήρια και ερημητήρια της Kρήτης», τ. a΄, εκδ. B΄, Hράκλειο 1994).